ทำบัญชีรับจ่ายช่วยให้ครอบครัวเป็นสุข

"ผมได้แนวคิดมาจากพ่อผู้ใหญ่วิบูลย์ เข็มเฉลิม มาถึงบ้านก็ชวนแม่บ้านทำบัญชีรับจ่ายครอบครัว ตอนแรกก็ทะเลาะกันว่าจะทำไปทำไม แต่เมื่อลงมือทำ ทำให้เรามองเห็นตัวเองว่าครอบครัวเรามีรายจ่ายฟุ่มเฟือยมากมาย ค่าเหล้ายาของผมก็ปีละ 5-6 หมื่นบาท แม่บ้านก็ซื้อสารพัด รายรับรายจ่ายจากทำเกษตรเพื่อขายไม่คิดค่าแรง หักกันแล้วเหลือนิดเดียว ชีวิตเรายิ่งทำยิ่งอยู่ยิ่งขาดทุน หนี้สินพอกพูน เพราะเราไม่เคยเห็น ไม่เคยรู้ตัวเองมาก่อน ก็เริ่มได้คิด ผมหยุดอบายมุขทั้งหมด แม่บ้านก็ช่วยลดรายจ่าย หันมาปลูกทุกอย่างที่กิน กินทุกอย่างที่ปลูก เหลือค่อยขาย ชีวิตครอบครัวมีความสุขขึ้นแยะ ตกเย็นก็ไปรดน้ำพืชผักสวนครัวด้วยกันพ่อแม่ลูก หนี้สินก็ลดจนหมดไปในที่สุด"

พี่เลี่ยม บุตรจันดา แห่งบ้านนาอีสาน อำเภอสนามชัยเขต จังหวัดฉะเชิงเทราเล่าประสบการณ์ให้ฟัง สอดคล้องกับที่เยาวชนแห่งเครือข่ายโรงเรียนสานสัมพันธ์ครอบครัว จังหวัดตราด เล่าว่า บ้านเธอนำการทำบัญชีรับจ่ายครอบครัวไปทำ ปรากฏว่าดีมาก เพราะทำให้เกิดกิจกรรมร่วมกันขึ้นในครอบครัว มีการพูดคุยกันมากขึ้น ทุกคนคำนึงถึงเหตุผลในการใช้จ่ายเงินมากขึ้น

ที่ผ่านมา เราเรียนเรื่องการทำบัญชีรับจ่ายเพื่อใช้เป็นเครื่องมือทางการเงินเป็นสำคัญ แต่มาวันนี้ประสบการณ์ของชาวบ้านที่เขาเอาชีวิตทั้งชีวิตวิจัยด้วยการปฏิบัติลองผิดลองถูก ทำให้ได้องค์ความรู้ใหม่ที่สำคัญว่า การทำบัญชีรับจ่ายครอบครัวมีความหมายและมีคุณค่ากว่าการทำเพื่อเป็นเครื่องมือทางการเงิน

บัญชีรายรับรายจ่ายครอบครัว ทำให้สมาชิกในครอบครัวมีกิจกรรมร่วมกัน ทุกคนมีหน้าที่รับผิดชอบ ร่วมกันบันทึก ร่วมกันทำ ร่วมกันวิเคราะห์ ได้พูดคุยกันมากขึ้น

บัญชีรับจ่ายครอบครัว ทำให้สมาชิกในครอบครัวเห็นข้อมูลการใช้จ่ายเงิน ได้ฉุกคิด เกิดจิตสำนึกที่จะไม่ฟุ่มเฟือย ไม่ตกเป็นเหยื่อบริโภคนิยมที่กระตุ้นให้เสพมากๆ เพื่อหมุนวงล้อเศรษฐกิจกันอย่างเอาเป็นเอาตาย มีเหตุผลในการใช้จ่ายเงินมากขึ้น เกิดความคิดถึงกัน เอื้ออาทรกันในครอบครัวมากขึ้น ทำให้มีพฤติกรรมการใช้จ่ายเงินที่ถูกที่ควรมากขึ้น

ในสังคมอเมริกันที่เป็นสังคมบริโภคนิยมสุดโต่ง นำหน้าประเทศทั่วโลกอยู่ในขณะนี้ ก็มีคนส่วนหนึ่งมองเห็นปัญหาของการตกเป็นเหยื่อบริโภคนิยม ทุนนิยม ที่บีบคั้น สร้างความอยู่ร้อนนอนทุกข์เพิ่มขึ้น แม้ว่าจะหารายได้ได้มากขึ้นก็ตาม พวกเขาชวนกันแสวงหาทางออกของการดำเนินชีวิตด้วยวิธีการหลากหลายรูปแบบ

ซึ่งหนึ่งในเครื่องมือที่เขาใช้เพื่อเรียนรู้ตนเอง เพื่อปรับปรุงพฤติกรรมตนเองก็คือ การทำบัญชีรับจ่ายครอบครัวนี่แหละ

การทำบัญชีรับจ่ายครอบครัว ไม่ใช่เครื่องมือเฉพาะของครอบครัวเกษตรกรหรือคนมีรายได้น้อย แต่เป็นเครื่องมือพื้นฐานของทุกครอบครัว ไม่ว่ายากดีมีจน เป็นกระจกสะท้อนให้รู้จักตนเอง ด้วยตนเอง และเพื่อตนเอง

การพัฒนาประเทศตามแนวคิดเศรษฐกิจทุนนิยม เราถูกกำหนดกรอบให้ผู้คนคิดถึงแต่การเพิ่มรายได้ให้มากที่สุดเท่าที่ความสามารถจะหาได้ด้วยทุกวิถีทาง และกระตุ้นให้ใช้จ่ายให้มากที่สุดเพื่อกระตุ้นการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจตลอดเวลา
โดยทำให้เชื่อด้านเดียวว่า การเสพมากๆ จะทำให้มีความสุขมากๆ ซึ่งแท้ที่จริงแล้ว ความอยู่เย็นเป็นสุขจะเกิดขึ้นได้ต้องอยู่บนความมีพอดี กินพอดี เป็นพอดี
อยู่พอดี ชีวิตมีความสมดุล ไม่สุดโต่งไปทางใดทางหนึ่ง

เหมือนกับเราวิดน้ำเขานา เรามัวสนใจดูแต่ขนาดท่อน้ำเข้า ดูปริมาณน้ำที่ไหลเข้ามา แล้วหาทางเพิ่มขนาดท่อสูบน้ำเข้านาให้ได้มากที่สุดเท่าที่จะมากได้ แต่เรามักจะลืมดูว่ามีช่องให้น้ำรั่วไหลออกจากนาตรงไหนบ้างมากน้อยแค่ไหน ถ้ามีช่องน้ำไหลออกมากแล้วเราไม่รู้ ไม่สนใจปิด หรือเผลอทะลวงให้ช่องน้ำไหลออกกว้างยิ่งขึ้น ต่อให้เราเพิ่มการสูบเข้าสักเท่าใด น้ำก็ไม่เคยพอ นาก็ขาดน้ำมากขึ้นไม่รู้จบ

การทำบัญชีรายรับรายจ่ายครอบครัวก็คือ เครื่องมือให้เราได้รู้ทั้งน้ำไหลเข้าและไหลออก รู้ปริมาณน้ำที่สะสมอยู่ในนา และรู้ด้วยว่าเราควรมีน้ำสะสมสักเท่าใด จึงจะเกิดความสมดุลพอดีพอเพียง

ความสมดุลพอดีพอเพียง จะทำให้เกิดความอยู่เย็นเป็นสุข ความสุดโต่งไปข้างใดข้างหนึ่ง ไม่ว่าจะเป็นการจนเกิน-รวยเกิน การหาเกิน-เสพเกิน ล้วนสร้างความอยู่ร้อนนอนทุกข์ทั้งต่อตนเอง ต่อสิ่งแวดล้อม และต่อผู้อื่น

ลองมาทำบัญชีรายรับรายจ่ายครอบครัวกันดู แล้วพบว่าเราได้เรียนรู้อะไรต่อมิอะไรเกี่ยวกับตัวเรา ชีวิตเรา และครอบครัวเราเพิ่มขึ้นมากมาย ที่เคยหน้าดำคร่ำเครียดวิ่งไขว่คว้าหาแต่เงิน เงิน เงิน และไล่ล่าหาอะไรต่อมิอะไรมาเสพ เสพ เสพ ก็อาจจะได้ฉุกคิด และค้นพบความพอดีพอประมาณได้เอง

ความอยู่เย็นเป็นสุขแบบฉับพลัน (instant happiness) ก็จะเกิดขึ้นได้ทันที โดยไม่ต้องรอให้ใครมาจับตีทะเบียน หรือมาบอกว่าจะเอื้ออาทร หรือหยิบยื่นอะไรให้อย่างเดิมๆ

บทความโดย : นพ.อำพล จินดาวัฒนะ ผอ.สำนักงานปฏิรูประบบสุขภาพแห่งชาติ
ที่มา : หนังสือพิมพ์มติชน  วันที่ 10 ก.ค. 2548